एकछिन कविता पढेर ३० हजार


फूलमान वल

काठमाडौं, - श्रवण मुकारुङलाई चिन्नुपर्दा धेरैको दिमागमा कविता फलाक्दै हिँड््ने बेरोजगारको तस्वीर आउँछ । कविता, गीत र नाटक गरी चार-चारवटा कृति निकाली सक्दा पनि उनीसँग जम्माजम्मी १० हजार गोेजीमा परेको अनुभूति छ । तर शनिबार तिनै श्रवणको हातमा कविता सुनाएबापत ३० हजार रुपैयाँभन्दा बढी हात पर्?यो ।
'नसोचिएको भयो,' आरोहण गुरुकुल थिएटरबाट बाहिरिँदै गर्दा शुभचिन्तकमाझ घेरिएका श्रवणले भने- 'म यसलाई जीवनकै अविस्मरणीय घटना मान्छु ।'

अविस्मरणीय नहुनु पनि किन ? आफैंले प्रकाशित गरेको कृति 'देश खोज्दै जाँदा,' 'हिउँको दरबार' र 'यलम्बर' बाट उनले कमाएको जम्मा ७ हजार हो । गत वर्ष साझा प्रकाशनबाट प्रकाशित 'जीवनको लय' कविता संग्रहबाट करिब ३ हजार रोयल्टी पाए । कविता कृति भन्नासाथ मुस्किलले बिक्री हुने र सित्तैमा वितरण गर्नुपर्ने साझा समस्याबीच गुरुकुल थिएटरमा आयोजित श्रवणको 'एकल कविता वाचन' ले सबैलाई चकित तुल्याइदियो ।

'हामी यति खुसी छौं कि भुइँमा खुट्टा छैन भने पनि हुन्छ,' आयोजकमध्ये एक हिमाल एसोसिएसनका केदार शर्माले भने- 'टिकट किनेर कविता सुन्ने गुणी दर्शक पनि हुँदा रहेछन् ।' शर्माका अनुसार कविता वाचनका लागि एसोसिएसनसँगै नेपाल कविता डटकम र गुरुकुलले जम्माजम्मी एकहप्ते तयारी गरेको हो । 'कृति किनेर पढ्ने संस्कार नबसेको हाम्रो समाजमा' कवि विक्रम सुब्बाले भने- 'यो नौलो घटना हो ।'

त्यसो त धेरैले साहित्यलाई अन्य आयमूलक काम या रोजगारी भ्याएर गरिने फुर्सदको विषय बनाउँछन् । तर लेखेरै जीवन गुजारा गर्न खोज्ने श्रवणजस्ता स्रष्टाका लागि यो सामान्य होइन । 'मेरो त कविता सुनाउँदैमा उमेर बित्न लागिसक्योे,' हौसिँदै उनले कान्तिपुरसँग भने- 'आउने पीढीका लागि उत्साहको ढोका खुलेको छ ।'

भोजपुरको पहाडबाट दुई दशकअघि काठमाडौं पसेका श्रवण पछिल्लोचोटि 'बिसे नगर्चीको बयान' कविताबाट चर्चामा आएका हुन् । नेपाल एकीकरणको इतिहाससँग गाँसिएको पात्र बिसे नगर्चीलाई बहुलाएको मनोदशामा प्रस्तुत गरिएको कविताले कार्यक्रममा 'वान्स मोर' पायो । विभिन्न सात खण्डको वाचनमा उनले प्रेम, संवेदना, पहाड र जीवनका कविता मात्रै सुनाएनन् । प्रजातन्त्र र पसिनाका सन्दर्भ उठाउँदै फेरि भने-

यी दरबारका भव्य झ््याल-ढोकाहरूमा

कस-कसका हातका रेखाहरू छन्् ?

यी मन्दिरका मूर्ति र गुम्बाका गजुरहरूमा

कस-कसका औंठाका शंख-चक्रहरू छन्् ?

एक-एक खुट््याउनु छ, इतिहासको खुनी अनुहार

चिन्नु छ-

को हो असली निर्माता ?

Does any body has
वैरागी काइँला's poem 'मातेको मान्छेको भाषण मध्यरातपछिको सडकसित'

I heard its awfully similar to Bise Nagrchi's Bayan.

मातेको मान्छेको भाषण: माध्यरातपछिको सडकसित
बैरागी काँईला

आधारातपछि
सक्सी दोकानबाट म के निस्किएको छु:
प्रत्येक खोंगी र खोरभित्रबाट
पखेट फट्फटाउँदै विद्रोहको

कुखुराका भाले बासेर मेरो स्वागत गर्दछन् ।

यहाँको बातावरणको निम्ति
यहाँको निर्जीवताको निम्ति
यहाँको व्यवस्थाको निम्ति
मेरो सक्सीको गन्धले भिजेको निश्वास पनि
आज, ठुलो आँधीसरह भइसकेको छ
सडकका दुवैतिर लाम लागेका यी आलिशान भवनहरु
आफ्नो जगसहित आफ्नो कमजोरि माटोमुनि गाडिदिनु
अब, अब, अब लड्नलाई तयार छ ।

आज मेरो प्रत्येक पाइलामा यौटा-यौटा भूकम्प छ ।
आज मेरो प्रत्येक अनुभवमा यौटा-यौटा ज्वालामुखी पड्कन
तैयार छ ।

कसरी बसेछु यो उमेरसम्म
यौटा पाइलासम्म पनि नअटाउने
ढल्न लागेका यी साँगुरा घरहरुमा ?

मलाई दुःख लाग्छ:
अझै सुत्छन् गनेउलाझै गुजुल्टिएर
आत्म-पराजित मानिसहरु
धरतीको अस्वस्थ्यकर घरहरुमा,
अनि यति अबेरसम्म ?

आज मेरो विशालता पृथ्वीमाथि अटाउदैन
यो सडकभरिको देशमाथि सास थुन्छ ।
अनि मैले सडकभरि खाँदाखाँद गरेर हिड्दा
मानिस भन्छन्- यो मातेको छ ।
छेउ लागेर बाँयापट्ट हिंड्नु पर्छ,
हो हामीले छेउ लागेर हिंडनु पर्छ ।
धेरैले सडकमाथि अटाएर हिंड्नु पर्छ ।

गगनचुम्बी भवन र धरहराका
सिरान-सिरानका कोठाभित्र
रात-रातभरि बल्दछन्.......नीलो-नीलो गुलुप:
लाटकोकोसेराका आँखाहरु,
यहाँ रातभरि लाटकोसेराले आँखा देख्दछन,

यहाँ रातभारि लाटकोसेराले कसकसको बाटो ढुक्छ ?

टाउकोभरि अफिसको कागजपत्रका अक्षर,
छातिभरि अफिसको दिवाल घडीका काँटाहरु
फेरिनै आटेका पुर्जाजस्ता जिन्दगी
काँधमाथि टाउको लतारेर यो सडकमाथि हिंडदछन्,
यिनलाई घिसारेर हिंडदछन्
अनुहार नभएका मानिस, अँध्यारोका खुट्टाले टेकेर
रात-रातभरि यो सडकमाथि !
फलतः आजकाल सडक घटेको छ ।

कसले चोर्दछ सडकका छेउकुनाहरु ?
किन घट्दछन यो सडक प्रत्येक रातको आगमनसित ?

यो सडकलाई उधारेर फेरि ठुलो पार ............
जब म भन्छु, छेउको मुर्ख पुलिस
मलाई पक्रन तयार छ किनकी म मातेको छु !
अनि रक्सीले छात्ति भरेपछि

मलाई पनि लाग्छ कि मभित्र यत्ति विशालता आइसक्यो,
कि यो सडकको संकिर्णतामा अब नअटाउने भइसकेको छु !

इन्जिनियरले सुनुन्
नेता, प्रध्यापक र कविहरुले सुनुन्
इतिहासको प्रत्येक आन्दोलनले सुनुस्

यर्सथ, पोष्ट अफिसको पेटीबाट
म वक्तव्य प्रसारित गर्दछु:

ए सडक हो !
यौटा मानिस तिमीमाथि हिंडदै छ,
म अटाइनँ तिम्रो फैलावटमा
थर्सथ, म हुकुम गर्दछु .....
अझै तिमीहरु-फाट्टिदेऊ, च्यात्तिदेऊ, फैलिदेऊ......
तिम्रो फैलावटको सीमामाथि अतिक्रमण गर्ने
प्रतिक्षण इतिहास बनिरहेका क्षणसित
यी ठूलठूला बिल्डिङका पेटीहरु
मात्र कोतपर्वका विजेताका
मात्र शासन गर्ने परिवारका
प्रशस्ति र वंशावली लेखिएका इतिहासका इतिहास नाङ्गा पन्ना जस्ता

यी पेटीहरुलाई
मुटुदेखि मस्तिष्कसम्म निरिने गरेर
तिमीले च्यात्तिदेऊ........फाट्टिदेऊ......

कोलम्बसको पैतालाले
यस सडकमाथि टेक्न पाउनु पर्छ ।
यौटा विद्रोहले यहाँ शिर उचालेर हिंड्न पाउनु पर्छ ।

यर्सथ, म हुकुम गर्दछु:
ए सडक हो !
अझै च्यात्तिदेऊ.......अझै फाट्टिदेऊ....

जति खडल बन्दछ त्यत्ति नै
रक्सीको तरलताले भिजाएर
म, मेरो सद्भावनाले रसाइदिन्छु
म मेरो विशालताले ढाकिदिन्छु

नत्र ता म यहाँ अटाउनै सकिनँ,
नत्र ता बिहान नौ बजे स्कूलको बखत
सानो बालकलाई
उसको आमा र मैले कसरी स्कूल पुर्?याउनु यहाँबाट
जहाँ अटाउदैन यौटा खुट्टाको पनि पैतालाको फैलावट !

सयौ बूटले प्रतिक्षण किच्चिएर
मोटरका चक्काले प्रतिक्षण पिल्सिएर
लम्पसार र उत्तानो परिसकेका ए जिन्दागी हो !

निष्क्रियताको हुस्सुले थुनिएर
साइनबोर्डका खम्बाले सीमित
घुम्तिघुम्तिले टुक्राटुक्रा खण्डित
चक्रवर्तीको चोइटिएका पराक्रमको सहस्र चोइटा......

ए सडक हो !
अश्वमेध यज्ञका घोडा खेदेर विश्वविजयमा बढेका
सगरका ए शापित सहस्रदश पुत्र हो !
आकाशबाट बोतलको स्वर्गङ्गाको जल
भगीरथको आस्थाले छर्किरहेछु तिमीमाथि,

तिम्रो निधारमाथि, आँखामाथि, छात्तिमाथि !
यो जो बगाइरहेछु बोतलका बोतल....
सक्सी सडकमाथि,
थोपाथोपा पिएर
उठ, उठ बोरिएर ए मेरा पिताहरु हो !
ए सगरका शापित सहस्रदश पुत्र हो !

अनि एस पल्ट हिमालजत्रो मुठीले
क्षितिजका गहबाट कचेराको कुइरो पुछेर
मसित हेरिदेऊ.......प्रथमपल्ट:
आँखाले भ्याउञ्जेलसम्म
हामी हाम्रो चारैतिर
विजयका निम्ति युद्धभूमी र
जिन्दगीका निम्ति उज्यालै उज्यालोमात्र देख्दछौं !

- http://www.nepalikavita.com/utkrista-kavita/MatekoManchhekoBhashanbyBairagiKainla.pdf

manchinte hola justo cha...

Je chitayo tyo hazir !

Thank you nepe..

केको मनचिन्ते झोला हुन्थ्यो, नेपाली कविता डट कम नि ?

भानुभक्त, गोरखा र बिसे नगर्ची



असार २९ गतेको कुरा । म गोरखा हिँडेँ । सन्दर्भ थियो भानु जयन्ती । निम्ता गरिपठाउने आयोजक गोरखाली साहित्य सङ्गम । मनमा सदाझैँ उन्मुक्तिको उमङ्गमय भावना जागेर आयो । सम्झेँ, म काठमाडौँको साँघुरो कैदबाट थानकोटबाहिरको विशाल फाँटमा निस्कँदैछु । तर, सँगसँगै मनमा अत्यासको निसास टनाटन भरिएको थियो । बाटामा ठाउँठाउँमा कालले थापेका धरापहरू यथावत् होलान् । पैह्रो जाने पहाडमुन्तिर एउटा धराप । दोहोरो गोलाबारीबीचको जोखिमपूर्ण चेपमा अर्को धराप । सडकमुनि छद्मभेषमा अर्को बिजुली धराप । सामाजिक मानचित्रभरि नै धरापको व्याप्ति छ । हामी पलपल पाइला-पाइलामा क्रूर कालले पछ्याइरहने समयमा बाँच्न श्रापित छौँ । कालका स्रष्टाहरूको भोक मेटिने कहिले हो केही थाहा छैन ।

सहयात्रीको हाम्रो टोली सप्तरङ्गी इन्द्रेणीजस्तो थियो, विविध र रोचक बान्कीको । साथमा मेरा पुराना आन्दोलनकारी मास्टर मित्र मोहननारायण श्रेष्ठ थिए । वाहनमा सबभन्दा अगाडि जोई दीक्षा पोखरेल, सबभन्दा पछाडि पोइ सलील देवकोटा । बीचमा अखण्डै रसिक प्रकाश सायमी, आगामी सुन्दरी मेलाकी संयोजक सिर्जना जोशी र म । सत्कारको मुद्रामा हामीलाई गोरखातिर डोर्?याउने साहित्य सङ्गमका सचिव सुरेश देवकोटा पनि पछाडि नै थिए ।

वाहन हाम्रा सांसदहरूलाई खूबै मनपर्ने जातको थियो, भरपर्दो र आरामदायी । त्यो इन्जिनियर सलीलजीको सहृदयताको फल थियो । सर्पको चालमा डोलायमान हुँदै वाहन गड्दो छ, म मनमा अनेक कुरा खेलाउँदो छु । गोरखा मूलतः कसको पुख्र्यौली थलो हो ? एकल पात्र पृथ्वीनारायण शाहको कि अगणित धरतीपुत्र बिसे नगर्चीहरूको ? इतिहासभरि विशालकाय यी राजा छाइरहे, लघुकाय नगर्चीको नाम इतिहासको पादटिप्पणी मात्र भइरह्यो । थाहा छ, पादटिप्पणी जोकोहीले पढ्दैन । र नै यतिका दिनसम्म नगर्चीको नाम पढिएन ।
तर, चेतनाका पङ्ख फिँजाउँदै समय गाढा तन्द्राबाट ब्यूँझिन खोजिरहेको म देख्छु । र, त अहिले बिसे नगर्चीको चर्चा छ । श्रवण मुकारुङको कवितामा नगर्ची गर्जिरहेछन्, 'मालिक ! दुई सय वर्षपछि म बौलाएँ ।' यही गर्जन मैले वैरागी काइँलाको कविता 'मातेको मान्छेको भाषण मध्यरातपछिको सडकसित' मा सुनेको थिएँ । वैरागीको कवितामा मातेको मान्छेको भाकामा दमित र निषिद्ध सत्य बोलिएथ्यो, यी आलिशान महलहरू, फगत शासन गर्ने खलकका, यस्तैयस्तै । लाग्छ, श्रवणका नगर्ची काइँलाको मातेको मान्छेकै अर्को संस्करण हुन् । मातेको मान्छे काइँला आफैँ हुन् र नगर्ची श्रवण आफैँ हुन् । कविताको कलेवरमा यो अपहेलित र वञ्चितहरूको विद्रोहको सिर्जनशील आवाज हो । यो आवाज भयानक छ ।
वाहन गुडिरहेछ । मनमा उनै बिसे नगर्ची नाचिरहेछन् । वाहन हठात् रोकियो । देखेँ, अगाडि बाटामा फौजी चेक छ । आङमा त्यसैत्यसै काँडा उमि्रए । चेकले बन्दुकको छायाँमुनि मानिसलाई पशुत्वमा गिराउँछ । बसबाट ओराल्छ । डोरीको बीचमा लुखुर-लुखुर हिँडाउँछ । टुकुचाको डिलमा खसी किन्नेले खसीका चाउरी परेका जाइफल छामेझैँ गरी यसो झोला छाम्छ । अभिनय अचम्म छ । न ध्यानले चेक गरिन्छ, न कहिल्यै केही फेला पर्छ । तर, यातनाकारी चेकेको नाटक भने अटुट छ । यो सार्वत्रिक सैनिकीकरणको सुनियोजित अभ्यास हो । यो नागरिक स्वतन्त्रताविरोधी एउटा दीर्घ रोग हो । लाग्छ, जनआन्दोलनको अदम्य आँधीबाहेक केहीले पनि यो रोगको उपचार गर्न सक्दैन ।

चेकपछि चेक छिचोल्दै हाम्रो लघु टोली गोरखा पुग्यो । विनयशील गोरखाले मुस्कानमय अभिवादनले पाहुनागणको स्वागत गर्?यो । मृदु मुस्कान झुन्डिएका भावुक ओठ रुद्र पोखरेल, शिव अपि्रय, जयराम श्रेष्ठहरूका थिए । टन्न भात खाइयो र खुत्रुक्क तल जिविस हलमा गइयो । हल सुरुमा अर्ध-नग्न थियो, पछि त्यो खचाखच भरियो ।
सिलोकमा र वचनमा भानुभक्तको सम्झना गरियो । कुरा प्रायसः उनै पुराना थिए । नेपालीमाझ भावनात्मक एकीकरण गरिदिने भानुभक्त । जनजनका मनमा रामराज्यको आदर्श फिँजाइदिने भानुभक्त, आदि । त्यो सुन्दा मलाई कुनै जर्जर टेपको कर्कश स्वर सुनेझैँ लाग्यो । असमान र अन्यायपूर्ण सम्बन्धमा जेलिएको समाजका विविध पक्षलाई भाषाले एकीकरण गर्छ ? नारी अस्मिता र स्वतन्त्रताको बागी चेतनाले भानुभक्तीय नारी-विम्बलाई सकार्छ ? सामन्ती रामराज्य एक्काइसौँ शताब्दीको शासनको आदर्श हुनसक्छ ? भाषणमा मैले भनेँ, भानुभक्त बाजेले एउटा असल काम गरे । तिनले संस्कृतबाज कर्मकाण्डी पुरेतहरूका एकाधिकारी पन्जाबाट थुतेर काव्यलाई नेपाली भाषामा जनसाधारणको समीपमा पुर्?याए । बस् ।

गोरखामा केही कुरा मलाई बिर्सिनसक्नु लागे । त्यहाँ लुते राजनीति मस्तसँग घुरिरहेको छ । तथापि विद्यार्थी र कविहरूले जसोतसो चेतनाको घिडघिडो थामेका छन् । कविता वाचन गर्नेहरूको लाममा किशोरीहरूको ताँती दृष्टिगोचर भयो । नारी जागरणको एउटा आसलाग्दो दसी हो त्यो । गोरखामा नागरिक समाज र नागरिक प्रशासनको नाता निकै राम्रो देखेँ । प्रजिअ तारानाथ गौतम, स्थानीय विकास अधिकारी केदार बोगटी र प्रहरी नायक उपरीक्षक ईश्वरीबाबु कार्की तीनै जना साहित्यनुरागी । मञ्चमा तीनै जना हुनुहुन्थ्यो । त्यो पनि फगत लोकाचार पूरा गर्न हैन, नागरिक भेषमा विनयशील कवि भएर । शाही शासनमा मैले अन्त त्यस्तो विरलै देखेको छु । शान्त र सौम्य साहित्यिक कार्यक्रमहरूमा व्यवधान पैदा गर्ने ठालु हाकिमहरू भने मैले कति देखेको छु, कति !

पाँच घण्टा लामो कार्यक्रम डाँडाको घामसँगै तुरियो । तर, सहभागीहरूमा थकानरहित उमङ्ग भने जीवितै रह्यो । आतिथेय मित्रहरूको प्रबल आग्रह थियो- मित्र, आखिर नआउनु आइहालियो, तैतै डाँडामाथिको प्राचीन शाही दरबार हेर्न किन नजाऊँ ? मलाई भने बिसे नगर्चीको गाउँ हेर्न जाने रहर थियो । तर, त्यहाँ नगर्चीको नाम कसैले पनि लिएन । मन खिसि्रक्क भयो । नगर्ची उनको जन्मथलो गोरखामा अझै इतिहासको पादटिप्पणीमै विस्मृत छन् । मुकारुङको कविता गोरखामा पुगेकै छैन । जब त्यो पुग्छ, गोरखाले शनैशनै आँखा खोल्नेछ । र, महाराज पृथ्वीनारायण शाहको दरबार हेर्न झुत्तिनेहरूको लस्कर नागरिक बिसे नगर्चीको बस्तीतिर माडिने छ । जब त्यो दिन आउँछ, गोरखामा नागरिक इतिहासको नयाँ बिहानीको सूर्योदय हुनेछ ।